زمانی‌که دکمه delete را فشار می‌دهید چه اتفاقی می‌افتد؟ اطلاعات به‌طور کامل و برای همیشه، پاک شده و جای خالی‌اش بر روی هارد باقی می‌ماند؟ اگر به‌قدر کافی تجربه کار با سیستم‌های کامپیوتری را داشته باشید می‌دانید که این حالت اتفاق نمی‌افتد اما اگر تجربه کار با کامپیوترتان به چک کردن ایمیل و شبکه‌های اجتماعی مختص شود ممکن است وضع فرق کند.
به دو دلیل مهم باید بدانید که میشود اطلاعات پاک‌شده را برگرداند. دلیل اول اگر اشتباهی داده‌ای را پاک کردید و خواستید که آنرا بازیابی کنید. دلیل دوم هم اگر شما می‌توانید اطلاعات پاک شده‌تان را بازیابی کنید پس شخص دیگری هم می‌تواند همین‌کار را برای اهداف خودش انجام دهد.
وقتی فایلی delete میشود چه اتفاقی برایش می‌افتد؟
در درایوهای هارد دیسک یا HDD
وقتی شما فایلی را در HDD حذف میکنید به سطل زباله یا همان Recycle Bin انتقال می‌یابد. اینکار به شما فرصت می‌دهد تا اگر اشتباهی فایل موردنظر را حذف کرده‌اید، آنرا بازیابی کنید. ولی اگر همان فایل از سطل زباله هم پاک شود چه اتفاقی می‌افتد؟ تقریبا هیچ چیز تغییر نکرده‌است. وقتی فایلی را delete میکنید به صورت فیزیکی به سطل زباله نمی‌رود بلکه index یا آدرسش بروزرسانی شده و محل قرارگیری‌اش سطل زباله میشود.
این index یا آدرس به صورت شکل زیر است که اصطلاحا MFT هم نامیده میشود. ستون سمت چپ آدرس بلوک‌های حافظه هستند. ستون میانی داده را به‌صورت کد نشان می‌دهد. و ستون سمت راست هم داده را به‌شکل نوشتاری نمایش می‌دهد.
وقتی که داده از روی هارد درایو پاک میشود ممکن است تا روزها، هفته‌ها و یا ماه‌ها در مکان حذف‌شده باقی بماند. به طور ساده‌تر باید گفت تا زمانی که اطلاعات و داده‌های جدید در محل داده حذف‌شده جایگزین نشود می‌توان داده را بازیابی کرد.
درشکل زیر مثالی برای شما آورده شده است. درسمت چپ علامت‌های ضربدر قرمز جاهایی را نشان می‌دهند که قرار است در آنها اطلاعات نوشته شوند. سمت راست هم هنوز اطلاعاتی را که زمانی در آن محل قرار داشته‌اند را نشان می‌دهند. شما نمی‌توانید فایل را در ویندوز ببینید اما همچنان وجود دارد.
درایوهای نوع SSD
در این نوع هاردها اوضاع کمی متفاوت‌تر است چون در این نوع هاردها همیشه فایل‌ها در حال تغییر موقعیت هستند. مثلا اگر شما فایلی را از موقعیت 2871 پاک کنید بعد از مدتی موقعیت فایل پاک شده تغییر می‌کند تا زمانی‌که هارد تصمیم بگیرد که در آن محل داده‌های تازه درج کند. پس برای حذف با امنیت و با اطمینان‌تر در این نوع هاردها چگونه باید عمل کنیم؟
البته انجام اینکار بسیار سخت است و همین حالا هم عده‌ای از مهندسین دانشگاه کالیفورنیا برروی این مساله کار میکنند و هنوز به راه‌حل قابل قبولی نرسیده‌اند. پس تا آن موقع بهتراست SSDتان را رمزنگاری کنید و یا از SSDهای با امکانات TRIM استفاده کنید.
این مساله برای دسته کثیری از مردم مشکل‌ساز نیست اما اگر اطلاعات مهم و کاری دارید که مایل نیستید غیر از شما به دست افراد سودجو بیافتد پس چه‌کاری باید انجام داد؟
واژه “امن” چیست؟
قبل از اینکه وارد مباحث تخصصی پاک‌کردن امن داده‌ها بشویم بهتر است درباره کلمه “امن” بیشتر توضیح بدهیم. امن زمانی معنی پیدا می‌کند که شما احساس رضایت و امنیت کنید اگر فقط خواستار حذف دائمی داده‌ها از روی هاردتان هستید تا کسی غیر از شما به آن دست پیدا نکند، پس دیگر لازم نیست کدهای مربوطه تا یکسال پیش از دریافت اطلاعات را هم پاک کنید.
پس جلوتر به ترتیب از روش‌های کمتر امن به سوی روش‌های فوق امن پیش می‌رویم و حتی روش پاک کردن تمام و کمال اطلاعات هارد که در HDDهای سنتی کاربرد داشت را هم بررسی خواهیم‌کرد.
روش با امنیت کمتر
به سادگی فایل را به سطل زباله انتقال دهید و از آنجاهم پاک کنید. اگر مطمئن هستید که کسی در طول یک هفته آینده به همراه یک نرم‌افزار ریکاوری سعی در برگرداندن تصاویر خنده‌دار و نامه شما به مادربزرگ‌تان نخواهد بود پس این روش به میزان مطلوب امن است.
روش نسبتاً امن (برای HDDها)
این روش مربوط به همان مطلبی است که بالاتر به آن اشاره کردیم. یعنی نوشتن اطلاعات جدید در محل فایل قدیمی پاک شده تا امکان بازیابی‌اش از بین برود. نرم‌افزارهایی که برای اینکار بوجود آمده‌اند اصطلاحا تکه‌تکه کننده فایل نام دارند. و شاید محیط و واسط کاربری‌شان با هم تفاوت داشته باشد اما همگی یک کار مشابه انجام می‌دهند، ابتدا فایل را پاک میکنند و پس از آن در محل قبلی صفر وارد میکنند. این روش به این خاطر نسبتا امن است که باید همیشه برای حذف برنامه از آنها استفاده کنید. برای مثال اگر بعد از حذف یک فایل مهم به یاد این برنامه بیافتید دیگر دیر شده‌است چون آدرس و فایل را در اختیار ندارید تا دوباره به روش امن‌تر پاک‌اش کنید.
از این‌گونه نرم‌افزارها برای حذف فایل‌های شخصی مثل رسید مالیاتی یا اطلاعات بانکی و سایر موارد مشابه می‌توانید استفاده کنید.
روش‌های امن
این روش‌ها تمامی فضای آزاد روی حافظه شما را اصطلاحا جارو میکنند تا اطلاعات مهمی در آنها باقی نمانده باشد. برنامه CCleaner از معروف‌ترین این برنامه‌ها است. که به محض اجرا مقادیر صفر را در تمامی فضاهای خالی حافظه وارد می‌کند تا تمامی داده‌هایی که قبلا پاک شده‌اند به‌طور کامل از بین بروند. مزیت این روش جامعیت و فراگیری‌اش است اما زمان بیشتری هم می‌طلبد و باید به صورت منظم و در زمان‌های معین انجام شود تا تاثیر داشته باشد.
مثال برای استفاده از این برنامه کسانی هستند که به‌طور مرتب فایل‌های مهم را از حافظه‌شان حذف میکنند. تاجران و بانک‌داران که هر روز سیلی از اطلاعات مهم را رد و بدل میکنند و نمی‌خواهند ردی از این اطلاعات باقی بماند. و یا کسانی که تمامی فایل‌هایشان را به یک هارد اکسترنال امن انتقال داده‌اند و می‌خواهند تمامی سرنخ‌های باقی مانده را هم از بین ببرند.
امن‌ترین روش (هم برای HDD و SSD)
امن‌ترین روش برای حذف تمامی اطلاعات بر روی درایو به صورت کامل است. که هم برای HDD کاربرد دارد و هم برای SSDها که البته بسته به تفاوت‌های این دو درایو یک روش واحد برای هردو نمی‌توان استفاده کرد پس خودتان، بنا به نیازتان روش مطلوب را انتخاب کنید. مثلا وقتی که می‌خواهید یک سیستم تازه برای خود بخرید و کارآیی سیستم فعلی‌تان از کامپیوتر اصلی به یک دستگاه جانبی تغییر خواهد کرد. شاید هم بخواهید سیستم کهنه‌تان را بفروشید و می‌خواهید تمامی اطلاعات را از رویش پاک کنید.
فرمت کردن هارد (HDD – Formatting)
فرمت کردن هارد اصطلاحی است که برای چند عمل به‌کار میرود. اولی پاک کردن MFTها و آدرس‌های فایل است که نشان خواهد داد فایل پاک شده‌است اما در واقع هنوز در جای خود باقی‌مانده تا بررویش اطلاعات جدید نوشته شود. روش بعدی که به آن فرمت سط پایین هم گفته میشود مربوط به حذف تمامی فایل‌ها و نوشتن مقادیر صفر به‌جای آنهاست. اینکار می‌توان به سادگی از داخل ویندوز هم انجام داد. و یا با استفاده از برنامه‌های خاصی مثل Darik’s Boot and Nuke پس از بوت کردن سیستم اقدام به فرمت کردن حافظه‌تان بکنید.
حتی می‌توانید از روش‌های حرفه‌ای‌تر چون روش RCMP که توسط نیروی پلیس کانادا استفاده میشود و یا روشDoD که سازمان دفاع بریتانیا از آن بهره می‌برد، استفاده کنید. اگر این روش‌ها برای چنین سازمان‌هایی جواب می‌دهد پس برای شما هم کافی خواهدبود. البته اکثر این روش‌ها طول عمر هاردتان را کمتر میکنند.
SSDها و روش‌های خود سازندگان
اغلب تولید کنندگان درایوهای SSD در کنار محصول خود برنامه‌هایی کاربردی برای مدیریت و حذف امن داده‌ها را هم عرضه میکنند که در مقاله‌ای که در اینجا لینک شده‌است می‌توانید این برنامه‌ها را به‌طور کامل ببینید: تفاوت پاکسازی کامل فایل در SSD با HDD و روش صحیح آن
لینک‌های دانلود نرم‌افزارها: Intel Solid State Toolbox / OCZ Toolbox / Corsair SSD Toolbox / Samsung Magician / SanDisk SSD Toolkit
روش‌های وسواس‌گونه (برای HDD و SSD)
سازمان جهانی علوم و تحقیقات روشی برای نابودی داده‌های فوق مهم دارد که از روش‌های پلیسی و امنیتی هم خشن‌تر هستند. و تا جایی پیش می‌روند که کارآگاه و دانشمندان بزرگ هم قادر به بازیابی‌شان نخواهند‌بود.
جدا کردن، تکه‌تکه کردن، پودر کردن و آتش زدن HDD یا SSD !
قصد شوخی نداریم این همان روشی است که در سازمان مورد استفاده قرار می‌گیرد. و اگر فکر میکنید با یک آتش معمولی می‌توانید در سطح این سازمان داده‌های را نابود کنید باید گفت با تلاش‌های بسیار شاید به سطح تصویر بالا برسید و یک هارد نیمه سوخته روی دست‌تان بماند.
حالا تصمیم با شماست !
بعد از مطالعه این مقاله ذهنیتی از مقوله امنیت و حفاظت از داده‌ها دارید پس قبل از دست‌یابی افراد سودجو به اطلاعات‌تان و سرقت آنها آگاهانه فایل‌هایتان را مدیریت کنید چون بعد از سرقت داده‌ها راهی برای از بین بردن‌شان وجود ندارد و شما تنها می‌توانید نسخه خودتان از داده‌ها را نابود کنید.